- Kitle Fonlaması Nedir?
Kitle fonlaması (crowdfunding), genellikle çok sayıda yatırımcının bu şirketlerdeki mülkiyet payı karşılığında küçük yatırımlar yoluyla sermaye artırmalarına (sermaye bulmalarına; raise capital) yardımcı olmak için tasarlanmış çevrimiçi bir para toplama mekanizmasıdır (money-raising mechanism).
Kitle fonlaması, önceleri, halkın yaratıcı veya hayır amaçlı projeleri (örneğin, filmler, sanat, müzik vb.) finanse etmesine yardımcı olmak için küçük tutarlarda para bağışlamasının bir yolu olarak başlamıştır. Konsept, sonrasında, yatırım sermayesi arayan küçük işletmeleri ve yeni başlayanları finanse etmenin bir yolu haline gelmiştir. Bugün, kitle fonlaması hala büyüyen bir fon yaratma yöntemidir.
GoFundMe, IndieGoGo ve Kickstarter gibi bağışa dayalı veya ödüle dayalı kitle fonlaması platformları, gelişmekte olan şirketlere genellikle örnek bir ürün veya ödül karşılığında bağış yapılmasını kolaylaştırırken, paya dayalı kitle fonlaması platformları, işletmelerin bir mülkiyet hissesi karşılığında yatırım fonları talep etmesine olanak tanır. Bir mülkiyet veya sermaye payı için para verildiğinde, bu yatırım yapılıyor demektir ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki her paya dayalı kitle fonlaması yatırımı, geçerli eyalet ve federal yasalara uygun olmak zorundadır.
- Kitle Fonlaması İle İlgili Federal Yasa: JOBS Kanunu
Kongre, demokratikleşme ve çeşitlilik yatırımı amacıyla 2012 yılında İşe Hızlı Başlangıç Yasasını (Jumpstart Our Business Startups Act; “JOBS Yasası”) kabul etmiştir. Bu Kanun, 1934 tarihli Menkul Kıymetler ve Borsa Yasası kapsamında, uygun ihraççıların (işletmelerin) İnternet tabanlı kitle fonlaması aracıları aracılığıyla SEC’e kaydolmadan akredite olmayan yatırımcılara sınırlı menkul kıymet (hisse) satışı yapmalarına izin vermek için yeni bir muafiyet olanağı sağlamıştır. Aracı kuruluşlar da arzı (halka çağrıyı) çevrimiçi platformlar aracılığıyla yürütürler ve yatırımcılara riskleri ve bu tür riskleri azaltmanın yollarını özetleyen materyalleri sağlarlar.
Akredite olmayan yatırımcılara paya dayalı kitle fonlaması için uzun zamandır beklenen federal çerçeve, 16 Mayıs 2016 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu kitle fonlaması kuralı, Kitle Fonlaması Düzenlemesi (Regulation Crowdfunding) veya Reg-CF olarak da bilinmektedir. Yasa, Ekim 2015’te kitle fonlamasını yöneten Amerikan Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (Securities and Exchange Commission; “SEC”) tarafından kabul edilen nihai kurallara dayanmaktadır. Yasa, işletme sahiplerinin kayıtlı bir aracı kurum veya bir finansman portalı aracılığıyla sermaye toplamalarına izin vermektedir. Yasanın yürürlüğe girdiği ilk gün, bu iş için dokuz portal açılmış olup, bugün altmış beşten fazla portal SEC’e kayıtlıdır.
Yasa, kitle fonlaması şirketlerinin, arzın başlamasından önce Edgar aracılığıyla SEC’ye C Formunda yapılması gereken bazı kamuyu aydınlatma açıklamalarını yapmalarını şart koşmaktadır. Bu açıklamalar; ihraççı hakkında temel bilgileri, yetkilileri, yöneticileri ve şirket menkul kıymetlerinin %20 veya daha fazlasını elinde bulunduran kişiler ile ilgili bilgileri, kitle fonlamasıyla toplanan paraların nasıl kullanılacağını, arz edilen menkul kıymetlerin fiyatını ve nasıl belirlendiğini, hedef arz tutarını ve bu hedefe ulaşmak için son tarihi, risk faktörlerini, ilgili taraf işlemlerini ve bir dereceye kadar ihraççı hakkındaki finansal bilgileri içerir. Düzenleyen şirket, herhangi bir önemli değişiklik meydana geldikçe sağlanan bilgileri günceller ve değişiklikler bir Form C/A’da dosyalanır. Bir ihraççı, hedef arz tutarının %50’sine ve %100’üne ulaştıktan sonra 5 iş günü içinde hedef arz tutarına ulaşma yolundaki ilerleme hakkında bir güncelleme sunar. Bu güncellemeler de Form C-U’da dosyalanır. İhraççı, hedef arz tutarının üzerindeki gelirleri kabul edecekse, ayrıca, arzda satılan toplam menkul kıymet tutarını yansıtan nihai bir Form C-U sunar. Bölüm 4(a)(6)’daki federal kitle fonlaması muafiyetine dayanarak menkul kıymet satan herhangi bir ihraççının, mali yılsonundan itibaren 120 gün içinde SEC’e başvurması ve web sitesinde bir C-AR Formu yıllık raporunu yayınlaması gerekir.
Kitle fonlaması arzları, kayıtlı bir aracı kurum veya bir finansman portalı aracılığıyla (her iki durumda da yalnızca tek bir “aracı” kullanılarak) gerçekleştirilir. Yasa ayrıca, bir ihraççı tarafından herhangi bir 12 aylık dönemde artırılabilecek tutarı 5 milyon ABD doları ile sınırlandırmaktadır. Ek olarak, akredite olmayan bireysel yatırımcılara yönelik riski azaltmak için, akredite olmayan bir yatırımcının kitle fonlaması yoluyla yatırım yapabileceği tutar, herhangi bir 12 aylık dönemde aşağıdakilerle sınırlıdır:
- Bir yatırımcının yıllık geliri veya net birikimi 107.000,-dolardan azsa, bu yatırımcı yalnızca 2.200,-$ tutarını veya bireyin yıllık geliri veya net birikiminin %5’inden hangisi yüksekse o tutarı yatırabilir veya
- Bir yatırımcının yıllık geliri ve net birikimi 107.000,-dolara eşit veya daha fazla ise, o yatırımcı, 107.000,-doları geçmemek üzere, yatırımcının yıllık geliri veya net birikiminin %10’unu yatırabilir. Akredite yatırımcılar için bir yatırım limiti yoktur.
Son olarak, reklam, yeniden satış, teşvik tazminatı ve diğer arzlarla uyumu yöneten birçok ek teknik kural vardır.
Kitle fonlaması düzenlemesi yürürlüğe girmeden önce, sermaye toplamak için kitle fonlamasını zamanından önce kullanan şirketlere caydırıcı olarak, şirket JOBS Yasası kapsamında “kötü oyuncu” olarak sınıflandırılır ve kitle fonlamasını kullanması engellenirdi.
- Kitle Fonlamamsında İki Tür Aracı
İki tür aracı (two kinds of intermediaries), JOBS Yasası (III no.lu başlık) uyarınca paya dayalı kitle fonlaması arzlarını ve işlemlerini (equity crowdfunding offerings and transactions) gerçekleştirebilir:
(a) Kayıtlı aracı kuruluş olmayan finansman portallar (funding portals that are not registered broker-dealers) ve
(b) Kayıtlı aracılık platformları (offering platforms that are registered broker-dealers).
Finansman portalları (funding portals) ve aracılık platformları (broker-dealer platforms) arasında önemli farklılıklar vardır. Finansman portalları, JOBS Yasası’nın III. Başlığı minvalinde oluşturulan nispeten yeni bir aracı türüyken, aracı kurumlar uzun yıllardır piyasa yapıcılar olarak kurulmuşlardır. Bir aracı, şahıs veya şirket olabilir. Broker olmak, platformun müşterileri adına menkul kıymet ticareti yapmasına, bayi olmak ise platformun kendi hesabına işlem yapmasına izin vermektedir. Broker-bayi platformlarının aşağıdakileri yapmasına izin verilirken, fon portallarının (broker-dealer tarafından sahip olunmayan veya işletilmeyen/not owned or operated by broker-dealers) aşağıdakileri yapması yasaktır:
- Yatırımcılara yatırım tavsiyesi hizmeti vermek,
- Web sitesinde veya portalında sunulan veya gösterilen menkul kıymetleri satın almak için satın alma, satış veya arz yapmak,
- Bu tür talepler için veya web sitesinde veya portalında gösterilen veya atıfta bulunulan menkul kıymetlerin satışına dayalı olarak çalışanlara, acentelere veya diğer kişilere tazminat ödemek,
- Yatırımcı fonlarını veya menkul kıymetlerini elinde bulundurmak, yönetmek, bulundurmak veya başka bir şekilde idare etmek.
Brokerler, platformlarında listelenen ihraççıları ve hisse senedi arzlarını nasıl seçtiklerine ilişkin olarak katı durum tespiti standartlarına tabidirler. Finansman portalları, genellikle yüksek nitelikli ihraççıları seçmek için teşviklere sahip olsalar da, yasal olarak bu tür standartlara tabi değildirler. Durum tespiti standartları, SEC ve Finans Sektörü Düzenleme Kurumu (Financial Industry Regulatory Authority; “FINRA”) tarafından yayınlanmıştır.
Aracı (intermediaries) olarak hareket eden bir komisyoncu-satıcılar, ihraççıların platformunda yayınladığı bilgi ve açıklamaların maddi olarak doğru ve eksiksiz olmasını sağlamak için makul adımları atmalıdırlar. Aracı-satıcı bu adımları atmazsa, SEC ve FINRA tarafından para cezaları ve hukuki yaptırımlar dâhil olmak üzere disiplin cezası ile karşı karşıya kalır. Tüm aracılar (finansman portalları ve komisyoncu-bayi platformları benzer şekilde) dolandırıcılık riskini azaltmak için her ihraççının görevlileri, direktörleri ve %20 oranında hisse senedi sahipleri hakkında geçmiş kontrolleri yapmalıdırlar. Aracılar, “kötü oyuncu” (bad actor) ise (mahkûm olmuş bir suçlu, finansla ilgili bir ihtiyati tedbire tabi kişi) ihraççıyı diskalifiye etmelidir. Aynı şekilde, tüm finansman portalları ve aracılık platformları, federal menkul kıymet yasaları ve düzenlemelerinin dolandırıcılık ve manipülasyon önleme hükümlerine tabidirler. FINRA altmış beşten fazla portalı düzenlemesine rağmen, fon hacmi bakımından en büyük platformlar şu anda StartEngine, Wefunder, Republic, Microventures ve SeedInvest’i içermektedir.
Bir sitenin bir aracı olarak çalışıp çalışmadığı belirlenemiyorsa, şunlar yapılabilir:
(i) Platformun personeliyle iletişime geçilebilir ve komisyoncu-bayi durumu sorulabilir veya
(ii) FINRA’nın BrokerCheck sayfası ziyaret edilebilir.
- Kitle Fonlaması İle İlgili Olası Sorunlar
Sermaye toplamak için kitle fonlamasını kullanan şirketlere, uygun sayıda ve türde öz sermaye veya hisse tutarına yetki vermek gibi tüm kurumsal formaliteleri takip ettiklerinden ve oy hakları, yönetim kurulu oluşumu ve diğer hususlarla ilgili uygun hükümlere sahip olduklarından emin olmak için hukukçu tutmaları tavsiye edilmektedir.
Kitle fonlaması kullanan şirketler yine de SEC veya uygun olduğu şekilde ilgili devlet kurumları ile uygun başvuruları yapmalıdır. SEC koşullarının karşılanmaması, durdurma ve vazgeçme emirleri, para cezaları, şirket yetkilileri ve yöneticileri için sorumluluk veya diğer olumsuz eylemlerle sonuçlanabilir. Şirketler ayrıca JOBS Yasası’nın veya ilgili devlet kurumunun kitle fonlaması hükümlerine uygun olarak kamuyu aydınlatma belgeleri hazırlamak zorunda kalırlar. Tipik olarak, bu kamuyu aydınlatma belgeleri, küçük bir şirketin dâhili olarak ele alması ve masrafları artırması için çok külfetlidir.
Hissedar sayısındaki artış, yeni hissedarların sorularını yanıtlamak veya toplantı taleplerini karşılamak zorunda olan şirketler için külfetli olabilir. Şirketler ayrıca belirli kurumsal materyallerin kopyalarını hissedarlarına sağlamalı ve onlara yıllık toplantılarda dinlenilme fırsatı vermelidirler. Hissedar sayısındaki artışla birlikte dava açma potansiyeli de artabilir.
Tüm yatırımlar risk taşırken, kitle fonlamasına dayanan şirketlere yapılan yatırımlar daha da risklidir. Girişimlerin melek fonları veya risk sermayedarları tarafından finanse edilmesinin temel nedenlerinden biri, uzmanlıkları ve profesyonel ağlarına erişimleridir. Deneyimli yatırımcılar, yatırım yapmadan önce kapsamlı bir durum tespiti yapar, portföy şirketlerini yaşam döngüleri boyunca yönlendirir ve ayrıca bir şirketi bir likidite olayına zorlamak için akredite olmayan bir yatırımcı kalabalığından daha iyi konumlanır.
- FINRA’nın Yatırımcılara Yönelik Bazı Önerileri
Kitle fonlaması yoluyla erken aşamadaki şirketlere yatırım yapmakla ilgilenen potansiyel yatırımcılar, öncelikle bu küçük işletmelere yatırım yapmanın içerdiği riskleri dikkatlice düşünmelidirler.
FINRA’nın web sitesi, yatırımcılara, potansiyel yatırımcıların karşılaması gereken gelir ve net birikim koşulları ve ihraççılardan, aracı kurumlardan ve finansman portallarından alınan bilgiler de dâhil olmak üzere, paya dayalı kitle fonlamasının nasıl çalıştığı konusunda rehberlik sağlar ve ayrıca yatırımcıların kitle fonlamasının doğru olup olmadığını belirlemelerine yardımcı olacak ipuçları sunar:
- Kendinize, riskle ve yatırımınızın olası kaybıyla başa çıkıp çıkamayacağınızı sorun. Başlangıçlar ve erken aşamadaki girişimler başarısız olabilir. Tüm yatırımınızı kaybetmeyi göze alabilmelisiniz. Ayrıca, ilk yıl için yatırımınızı elden çıkarma becerinizin sınırlı olacağını ve yatırımınızı belirsiz bir süre elde tutmanız gerekebileceğini unutmayın.
- İhraççı ve kitle fonlaması aracıları tarafından sağlanan eğitimsel ve finansal bilgileri ve tüm açıklamaları okuyun ve anlayın. En kötü durum senaryoları da dâhil olmak üzere yatırım hakkında doğrudan sorular sorun. Finansal raporlardan anlayan ve muhtemelen yatırımda herhangi bir çıkarı olmayan bir muhasebeciden başka bir görüş almayı düşünün.
- Dolandırıcılığın bir olasılık olduğunu kabul edin. Bir dolandırıcının kullanabileceği taktikleri ve bunlardan nasıl kaçınılacağını öğrenerek kendinizi koruyun. BrokerCheck’i kullanarak yatırım uzmanlarına göz atın ve FINRA’nın Düzenlediği Finansman Portallarına gidin.
* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.
[Yazı başlığında yararlanılan kaynağın künyesi şöyledir: Raising Capital: Securities Law and Business Considerations, A Collaborative Effort, June 2021, < https://mn.gov/deed/assets/raising-capital-securities-law-and-business-considerations_ACC_tcm1045-133714.pdf > erişim tarihi 27 Mayıs 2022]
