Avrupa Menkul Kıymetler ve Piyasalar Otoritesi (European Securities and Markets Authority/ESMA[1]), yatırımcıların korunmasını artırmak ve istikrarlı ve düzenli finansal piyasaları teşvik etmek suretiyle Avrupa Birliği (kısaca “AB”; European Union/EU) finansal sisteminin istikrarını korumaya katkıda bulunan bağımsız bir AB Otoritesidir.
ESMA hedeflerine;
- Yatırımcılara, piyasalara ve finansal istikrara yönelik risklerin değerlendirilmesi (assessing risks to investors, markets and financial stability),
- AB mali piyasaları için tek bir kural kitabının tamamlanması (completing a single rulebook for EU financial markets),
- Denetimsel yakınlaşmanın teşvik edilmesi (promoting supervisory convergence) ve
- Kredi derecelendirme kuruluşları, ticari ve menkul kıymetleştirme havuzlarının doğrudan denetlenmesi (directly supervising credit rating agencies, trade repositories and securitisation repositories)
suretiyle ulaşmaktadır.
ESMA, AB Üyesi Devletlerin menkul kıymetler ve sermaye piyasası denetiminden sorumlu ulusal yetkili makamları (national competent authorities/NCAs) arasında denetim yakınlaşmasını teşvik etmenin yanı sıra; bankacılık (field of banking/EBA) ve sigorta ve emeklilik (insurance and occupational pensions/EIOPA) alanlarında yetkin diğer Avrupa Denetleme Otoriteleri (European Supervisory Authorities) ile yakın çalışarak bunu finans sektörlerinde gerçekleştirmeyi amaçlamaktadır.
ESMA bağımsız bir Otorite olmakla birlikte, resmi oturum talepleri üzerine Ekonomik ve Parasal İşler Komitesi’nin (Economic and Monetary Affairs Committee/ECON), Avrupa Birliği Konseyi’nin ve Avrupa Komisyonu’nun huzuruna çıktığı Avrupa Parlamentosu da dâhil olmak üzere Avrupa Kurumlarına karşı sorumludur. Bu Kurum, faaliyetleri hakkında düzenli olarak yapılan toplantılarda ve ayrıca Faaliyet Raporu aracılığıyla kurumlara raporlar sunmaktadır.
ESMA’nın tek görevi, yatırımcı korumasını geliştirmek ve istikrarlı ve düzenli finansal piyasaları teşvik etmek olup, temel üç hedefi ise;
- Yatırımcının korunması (investor protection),
- Düzenli piyasalar (orderly markets) ve
- Finansal istikrardır (financial stability).
ESMA, merkezi olmayan bir ağ olarak bir Avrupa Mali Denetim Sisteminin (European System of Financial Supervision/ESFS) kurulmasını talep eden 2009 tarihli de Larosière Raporundaki tavsiyelerin doğrudan bir sonucu olarak 01 Ocak 2011 günü kurulmuştur. Kuruluş Tüzüğü (Founding Regulation) uyarınca faaliyete geçerek, AB genelinde tutarlı denetimi teşvik eden ve Avrupa Komisyonu’na tavsiyelerde bulunan bir NCA ağı olan Avrupa Menkul Kıymetler Düzenleyicileri Komitesi’nin (Committee of European Securities Regulators/CESR) yerini almıştır.
ESMA, görev ve hedeflerine dört faaliyet ile ulaşmaktadır:
- Yatırımcılara, piyasalara ve finansal istikrara yönelik risklerin değerlendirilmesi (assessing risks to investors, markets and financial stability),
- AB mali piyasaları için tek bir kural kitabının tamamlanması (completing a single rulebook for EU financial markets),
- Denetim yakınsamasının teşvik edilmesi (promoting supervisory convergence) ve
- Doğrudan belirli finansal varlıkların denetlenmesi (directly supervising specific financial entities).
Yatırımcılara, piyasalara ve finansal istikrara yönelik risklerin değerlendirilmesinin amacı, ortaya çıkan eğilimleri, riskleri ve kırılganlıkları ve mümkünse fırsatları zamanında tespit etmek ve böylece bunlara göre hareket edilebilmesidir. ESMA, finansal istikrarı, yatırımcıların korunmasını veya finansal piyasaların düzenli işleyişini tehdit eden piyasa gelişmelerini belirlemek için benzersiz konumunu kullanmaktadır.
ESMA’nın risk değerlendirmeleri, diğer Avrupa Denetim Otoriteleri (European Supervisory Authorities/ESAs) ve Yetkili Ulusal Makamlar (NCA) tarafından yapılan risk değerlendirmelerini temel alır ve tamamlar, ayrıca finansal piyasalardaki istikrar risklerine odaklanan Avrupa Sistemik Risk Kurulu (European Systemic Risk Board/ESRB) tarafından üstlenilen sistemik çalışmaya da katkıda bulunur.
Dâhili olarak, risk değerlendirme fonksiyonunun çıktısı, ESMA’nın tek kural kitabı, denetim yakınsaması ve belirli finansal varlıkların doğrudan denetimi konusundaki çalışmalarını besler.
Dışarıdan, halka açık kayıtlar ve veri tabanları aracılığıyla yatırımcılara bilgi sağlayarak ve gerektiğinde yatırımcılara yönelik çeşitli uyarılar yayınlayarak şeffaflığı ve yatırımcının korunmasını teşvik eder. Risk analizi işlevi ise, AB’deki finansal yeniliğin yararlarını ve risklerini yakından izlemektir.
AB mali piyasaları için tek bir kural kitabını tamamlamanın amacı, AB genelinde yatırımcılar ve ihraççılar için eşit bir oyun alanı yaratarak AB Tek Pazarını geliştirmektir. ESMA, Teknik Standartlar geliştirerek ve AB Kurumlarına yasal projeler hakkında tavsiyelerde bulunarak AB finans piyasaları için tek kural kitabının kalitesinin güçlendirilmesine katkıda bulunmaktadır. Bu standart belirleme rolü, ESMA’nın geliştirme aşamasındaki birincil görevidir.
Denetleyici yakınsama ise, 27 AB Üyesi Devlette benzer yaklaşımlar kullanan aynı kuralların tutarlı bir şekilde uygulanmasıdır. Denetleyici yakınlaşmayı teşvik etmenin amacı da, düzenleyici arbitraj veya AB Üyesi Devletlerarasında dibe doğru bir yarış olmaksızın yüksek nitelikli düzenleme ve denetim için eşit bir oyun alanı sağlamaktır. Kuralların tutarlı bir şekilde uygulanması, finansal sistemin güvenliğini temin eder, yatırımcıları korur ve düzenli piyasalar sağlar. Denetimsel yakınsama (supervisory convergence), hem NCA hem de finans sektörü için en iyi uygulamaların paylaşılması ve verimlilik kazanımlarının gerçekleştirilmesi anlamına gelir. Bu faaliyet, NCA ile yakın işbirliği içinde gerçekleştirilir. ESMA’nın ESFS’deki konumu ise, emsal incelemelerin (peer reviews) AB veri raporlama yükümlülükleri (data reporting requirements), tematik çalışmalar (thematic studies) ve ortak çalışma programları (common work programs), taslak görüşler (draft opinions), rehberler (guidelines) ve Soru-Cevap marifetiyle yürütülmesi; aynı zamanda en iyi uygulamaları paylaşabilecek ve denetçileri eğitebilecek kapalı bir ağ (close network) oluşturulmasıdır. Avrupa Denetim Otoritelerinin ardından ESMA, NCA’ların yıllık çalışma programlarında dikkate alacakları AB çapında iki stratejik denetim önceliğini de belirlemekte ve ESMA, uluslararası denetim koordinasyonunu aktif olarak desteklemektedir.
ESMA, belirli finansal kuruluşların doğrudan denetçisi (direct supervisor of specific financial entities) olup, bunlar:
- Kredi derecelendirme kuruluşları (Credit Rating Agencies/CRAs),
- Menkul kıymetleştirme havuzları (Securitisation repositories/SRs),
- Ticaret havuzlarıdır (Trade Repositories/TRs)
Bu kuruluşlar, AB’nin piyasa altyapısının temel parçalarını oluşturmaktadır. ESMA’nın dört faaliyeti birbiriyle yakından bağlantılıdır. Risk değerlendirmesinden elde edilen içgörüler, tek bir kural kitabı (single rulebook), denetimsel yakınsama ve doğrudan denetim (direct supervision) ve bunların tersi ile ilgili çalışmaları beslemektedir. Denetimsel yakınsamanın, tek kural kitabının uygulanmasının ana sonucu olduğu düşünülmektedir. Kredi derecelendirme kuruluşları ile ticaret havuzlarının doğrudan denetimi, risk değerlendirmesinden ve tek kural kitabı faaliyetlerinden yararlanmakta ve bunları beslemektedir.
[1] ESMA için bkz. < https://www.esma.europa.eu/ >
ÖNEMLİ NOT:
Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.
