Eski Fed Başkanı Paul Volcker’ın “Enflasyonla Mücadele Önlemleri” Üzerine – Yavuz AKBULAK-SPK Başuzmanı

Anasayfa » Blog

Blog

Eski Fed Başkanı Paul Volcker’ın “Enflasyonla Mücadele Önlemleri” Üzerine – Yavuz AKBULAK-SPK Başuzmanı

“(…)

…Dünya bir rüya ise, başına gelen felaketler de geçicidir. Neden çok üzülürsün ki?

(…)

Şu uçan kuşlara bak! Ne ekerler, ne biçerler…

Onların rızkını düşünen Allah; seni mi ihmal edecek sanırsın!

…”

(Mevlânâ; “Lâ Tahzen!” 1207-1273)

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Başkanı Jimmy Carter, 1979’da daha geniş bir kabine değişikliğinin parçası olarak Amerikan Merkez Bankası Federal Rezerv Başkanı (Fed) G. William Miller’ı hazine sekreteri olarak atamıştı. Fed’de bir yıldan biraz fazla görev yapmış ve eski bir işletme yöneticisi olan Miller, popüler ifadeyle “stagflasyon” olarak bilinen, yavaş büyüme ve yüksek enflasyon dönemini yönetmişti. Carter, enflasyon yüzünden artan hoşnutsuzluğun sinyalini veren hareketler üzerine, Miller’ın yerini alması için New York Fed Başkanı Paul Volcker’ı Federal Rezerv Sistemi başkanı olarak aday gösterdi.

1960’ların sonlarından itibaren, enflasyon birkaç yıldır daha önce %2’nin altında olan yıllık oranlardan yukarı doğru sürünmeye başladığından, ülke yükselen fiyatlar eğilimi yaşamak zorunda kalmıştı. 1973 senesinde Federal Rezerv (Federal Reserve), enflasyon oranlarındaki artışı ele almak için para politikasında sıkılaştırmaya (tightened policy) gitti; ancak, yüksek işsizlik karşısında, Fed, enflasyon tamamen kontrol altına alınmadan bu politikasını gevşetti. Yıllık enflasyon oranı, 1976 Aralık ayında bir kez daha yükselmeden önce %5 ile dibe vurdu.

Ocak 1979’a gelindiğinde, enflasyon, kişisel tüketim harcama endeksine göre fiyatlar bir önceki yıla göre %7,7 oranında arttığından daha da yükselmekle tehdit ediyordu. Aynı zamanda, 1976’nın sonlarından itibaren başlıca yabancı para birimleri karşısında değerinin %12’sini kaybeden ABD doları konusunda endişeler de vardı.

Kısa bir süre sonra Fed başkanı olacak olan Volcker, Temmuz 1979’da Senato Bankacılık Komitesi önünde yaptığı teyit duruşmasında, niyetini açıkça belirtti. O zamana kadar, enflasyon yıllık %9 civarında bir hızda ilerliyordu; Volcker, enflasyonla mücadeleyi en büyük önceliği haline getirme sözü verdi. Volcker, para arzı (money supply) konusundaki sorulara, arzın “oldukça iyi bir oranda arttığı”nı ve ülkenin “para sıkıntısından ciddi şekilde acı çektiğine” dair hiçbir kanıt bulunmadığını söyleyerek yanıt verdi.

Birkaç hafta sonra görevine başlayan Volcker, muhabirler ile yaptığı toplantıda, nihai hedefin sürdürülebilir büyümeyi teşvik için, para arzının Amerikan ekonomisinin büyümesini kısıtlamaya odaklanacağını söyleyerek bu mesajını pekiştirmişti.

1979 sonbaharının başlarında, Volcker yönetimindeki Federal Rezerv, federal fon oranını biraz daha yükseltmeye başlamıştı. O vakitlerde işsizlik (unemployment) Carter yönetimindeki yetkilileri tedirgin etmeye başlayan bir hareketle yaklaşık %6’ya yükselmeye başladı ve adı açıklanmayan bir Hazine yetkilisi Eylül ayında Wall Street Journal’a, işsizlik %7’ye ulaştığında Fed’in faiz oranlarını düşürmek zorunda kalacağını, çünkü “işsizlik oranı çok yüksek olacak ve Kongre bu yükü taşımaya istekli değil” dedi.

Bununla birlikte, Federal Açık Piyasa Komitesi’nin (Federal Open Market Committee-FOMC) bazı üyeleri, enflasyon seviyesi konusunda endişelerini sürdürdü ve Volcker, soruna odaklanmak için dramatik bir hamle yaparak 06 Ekim 1979 gününün akşamı ender bir basın toplantısında Volcker, o günün başlarında düzenlenen planlanmamış bir FOMC toplantısının sonuçlarını açıkladı.

Volcker, beklenmedik duyuruyu haber yapmak için Eccles Binası’na koşan gazetecilerin önünde, FOMC’nin odak noktasını federal faiz oranının günlük seviyesini (day-to-day level of the federal funds rate) yönetmeye çalışmak yerine sistemdeki banka rezervlerinin hacmini yönetmeye kaydıracağını açıkladı. Bu, oranlarda daha fazla dalgalanmaya yol açacak bir yaklaşımdı ve Volcker, bununla enflasyonu dizginleyeceğini umuyordu.

Daha önce Fed, para arzı için büyüme oranlarını hedefleyerek ve federal faiz oranını parasal büyüme hedefleriyle uyumlu olduğuna inanılan dar bir aralıkta tutarak politika yürütüyordu. Bu, Fed’in para arzı için hedeflenen büyüme oranlarını belirlemesini ve hedeflere ulaşma başarısını veya başarısızlığını rapor etmesini gerektiren bir kongre yetkisinin sonucuydu. Ancak, Fed Guvernörler Kurulunun 1979 Yıllık Raporunda belirttiği gibi, “hızlı ve değişken enflasyon ortamında bu prosedürün daha az güvenilir hale geldiği hissedildi.”

Volcker, toplantıya katılanlara, “Rezerv arzını vurgulayarak ve rezerv mekanizması aracılığıyla para arzının büyümesini sınırlayarak, daha kısa sürede para arzındaki büyüme üzerinde daha sıkı kontrol sağlayabileceğimizi düşünüyoruz” dedi. “Fakat madalyonun diğer yüzü rezervi bu şekilde sağlamaktayken, piyasadaki günlük kur (…) son yıllarda uygulanandan daha geniş bir aralıkta dalgalanmaya eğilimliydi”.

Para arzına yönelik yeni odak ve kısıtlayıcı hedefler sonucunda, federal fon oranı 1980 sonlarında %20 ile rekor seviyeye ulaşmış; aynı yılın Mart ayında enflasyon da %11,6 ile zirve yapmıştı. Bu arada, yeni politika ekonomiyi, yüksek faiz oranlarının ortasında işsizlik oranının yükselmeye devam ettiği ve işletmelerin likidite sorunları yaşadığı ciddi bir durgunluğa itiyordu. Volcker, 6 Ekim 1979 tarihindeki FOMC toplantısından kısa bir süre sonra böyle bir sonucun mümkün olduğu konusunda uyarmış ve bir ABC News programına “önümüzde bazı zor ayarlamaların olabileceğini” söylemişti. Ekonomi o vakitlerde bir durgunlukla karşı karşıyayken, Fed’in kamuoyunda yaygın bir eleştiriye maruz kalması şaşırtıcı değildi.

Amerikan çiftçileri Merkez Bankası’nın merkezinde protesto gösterileri yaptı ve özellikle yüksek faiz oranlarından etkilenen otomobil satıcıları, satılmayan araçların anahtarlarının bulunduğu tabutlar gönderdi. Birçok kişi Volcker’a mektuplar yazarak, yıllardır bir ev satın almak için nasıl para biriktirdiklerini, ancak şimdi yüksek oranlar nedeniyle alamadıklarını anlattılar.

Bunların ardından, 1980 başkanlık seçimlerinde Ronald Reagan, Carter’ı yendi. Fed, yeni yönetimin başarısında çok önemli bir rol oynayacak bir konumdayken, Beyaz Saray personeli Reagan ve Volcker arasında bir toplantı ayarlamak istedi. İkili görüşmede birçok konu ele alındı. Reagan’ın Ekonomik Danışmanlar Konseyi’nin bir üyesi, yönetim adına Fed’in bağımsızlığını tanıdıklarını kaydetti, ancak bu görüş herkes tarafından benimsenmedi.

Volcker liderliğindeki enflasyonla mücadelede faiz oranları yüksekken, her iki siyasi parti kanadından tepkiler gelmeye başladı. Muhafazakâr Kongre üyeleri, bir toplantıda “Küçük iş insanlarını (small businessman) mahvediyoruz. Amerikan orta direğini; Amerikan rüyasını yok ediyoruz.” dediler. Aynı oturumda, Demokratlar da Fed’i büyük işletmeleri desteklemekle suçladılar ve Volcker ve Fed’’in diğer yöneticilerinin çoğunu görevden almak için bir yasa tasarısı sunmakla tehdit ettiler. Bundan birkaç hafta sonra, Hazine Bakanı Donald Regan, bir New York Times muhabirine verdiği röportajda Fed’in pozisyonunu doğrudan eleştirdi: “Önerdiğim şey, (para arzı büyümesi) burada kalırsa, ciddi bir durgunluk yaşayacaksınız” dedi ve ardından para arzının ileriye dönük olarak nasıl ayarlanması gerektiğini önerdi.

Volcker, iki ay sonra San Francisco’daki bir Amerikan Bankacılar Birliği toplantısında hazine sekreterinin yorumlarına yanıt vererek, Fed’in “Hazine sekreterinden gelen bazı olağandışı kamu iletişimine” rağmen sıkı para arzını gevşetme planı olmadığını söyledi. Fed’in endişesinin para arzını kısıtlamak olduğunu söylemeye devam etti: “Şimdi para arzını şişirmek durumu daha da kötüleştirir” dedi.

1982 yazında, Meclis Çoğunluk Lideri James C. Wright Jr., Volcker’ın istifasını istiyordu. Wright, Fed başkanına yüksek faiz oranlarının ekonomiye ne yaptığına dair bir anlayış verme umuduyla Volcker ile sekiz kez görüştüğünü, ancak Volcker’ın mesajı alamadığını söyledi. Ancak Temmuz ayında veriler durgunluğun dibe vurduğunu gösterdi. Volcker vekillere, daha önceki sıkı para politikası hedeflerinden geri adım attığını ve uzun süredir lanse edilen ve Reagan yönetimi tarafından hedeflenen yılın ikinci yarısında bir toparlanmanın “büyük olasılıkla” (highly likely) olduğunu söyledi. O esnada, 1980’de zirveye ulaştıktan sonra, enflasyon düşmeye başladı, 1982’nin başlarında ise %6,1’e, ardından sonraki yıl %3,7’ye düştü. İşsizlik oranı da, istikrarlı bir düşüşe başlamadan önce, 1982 sonlarında %10,8 ile zirveye ulaştı.

Eldeki toparlanma ve enflasyonun büyük ölçüde azalmasıyla, Volcker ve Federal Rezerv üzerindeki siyasi baskı hafifledi ve ekonomide yeni bir sürdürülebilir büyüme ve düşük enflasyon dönemine girildi. Ekim 1979’daki dramatik duyurudan önce, Federal Rezerv’in politikaları yüksek ve değişken enflasyon üretmiş ve makroekonomik istikrarsızlığa (macroeconomic instability) katkıda bulunmuştur. Enflasyonun muazzam ekonomik bozulma (enormous economic disruption) olmadan hızla kontrol altına alınabileceğine dair çok az güven vardı. Aşamalılık esasına dayalı strateji, federal faiz oranındaki ince ayarlı ayarlamalar yoluyla enflasyon oranını zaman içinde yavaşça aşağı çekmek olmuştu. Geleneksel operasyon prosedürlerini kırarak ve tarihsel standartlara göre oldukça büyük olan bir durgunluğa rağmen sebat ederek, Fed düşük enflasyon için güvenilirliği yeniden tesis etti (re-established credibility). Sonunda, durgunluk, bu stratejimim birçok savunucusun tahmin ettiğinden daha küçük çıktı. Bu kredibilite ile ardından gelen “Büyük Ilımlı Dönem” (Great Moderation) olarak da bilinen uzun süreli büyüme döneminin de temelleri atıldı.

* Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.

Yazı başlığı minvalinde yararlanılan kaynaklar şunlardır: