| Kimsesizlere, sahipsizlere ve gurebaya… |
Washington Uzlaşısı[1] (Washington Consensus) kavramı, 1989 yılında The Peterson Institute for International Economics (PIIE) isimli kuruluştan ekonomist John Williamson tarafından ortaya atılmıştır. Bu uzlaşı, 1980’lerin başındaki ve ortasındaki makroekonomik çalkantı ve borç krizine yanıt olarak Latin Amerikalı politika yapıcılar arasında destek kazanan politikaların adeta bir listesini açıklıyordu. Bu politikalar aynı zamanda, borç krizinden kurtulmaya yardımcı olmak için Washington merkezli uluslararası kurumlardaki -özellikle Uluslararası Para Fonu (IMF/International Monetary Fund), Dünya Bankası (The World Bank) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Hazinesi- uzmanların da desteğini aldı.
Williamson, listesinin kuralcı olmaktan çok, açıklayıcı olmasını amaçlamış olsa da, kavram, komünizmin çöküşünden sonra özelleştirme ve ulusal ekonomiler üzerindeki devlet kontrolünün kolaylaştırılması ile eşanlamlı hale geldiği 1990’lardan başlayarak, kendi başına bir yaşam sürmüştür. Küresel ekonomide onlarca yıldır yaşanan çalkantıdan ve ülkelerin politika reformlarındaki karışık başarılarından sonra, “Washington Uzlaşısı” ifadesi bazı ekonomistler arasında kırmızı bayraklar açarken diğerleri arasında kalıcı bir bilgelik sağlamıştır.
Washington Uzlaşısının temel politikaları;
- Mali disiplinin korunması (maintaining fiscal discipline),
- Kamu harcama önceliklerinin (sübvansiyonlardan sağlık ve eğitim harcamalarına kadar) yeniden düzenlenmesi (reordering public spending priorities),
- Vergi politikasının reforme edilmesi (reforming tax policy),
- Piyasanın faiz oranlarını belirlemesine izin verilmesi (allowing the market to determine interest rates),
- Rekabetçi bir döviz kurunun sürdürülmesi (maintaining a competitive exchange rate),
- Ticaretin serbestleştirilmesi (liberalizing trade),
- İçe dönük yabancı yatırımlara izin verilmesi (permitting inward foreign investment),
- Devlet işletmelerinin özelleştirilmesi[2] (privatizing state enterprises),
- Giriş ve çıkış engellerinin kaldırılması (deregulating barriers to entry and exit) ve
- Mülkiyet haklarının güvence altına alınması (securing property rights)
hususlarını içerir.
Williamson, bu politikaların, çoğu 1950’lerde devlet egemenliğindeki sistemleri benimseyen gelişmekte olan ülkelerdeki geleneksel anlayışla çeliştiğine dikkat çekmiştir.
Ekonomistler, şu sıralarda bu “reformların” uygulanabilirliği konusunda bölünmüş durumdadırlar. Bazıları, bunların uygulanmasının, vaat edilen ekonomik büyümeyi sağlamadan yoksul ülkelerde ekonomik acı ve zorluklara yol açtığını belirtmektedirler. Williamson, uzlaşı ilkelerinden bazılarını sorgulamaya başlamış, ancak eleştirenlerin bunları siyasi amaçlarla çarpıttığını savunmuştur. Ancak bugün, giderek artan sayıda yeni araştırmalar, öngörülen reformların, alternatif kalkınma politikaları izleyen ülkelerdeki eşitsizlik düzeylerini artırmadan gayrisafi yurtiçi hasılaya (GSYİH) somut faydalar sağladığını öne sürmektedir. Kuşkusuz tartışmalar da devam etmektedir/edecektir.
[1] Washington Uzlaşısı konusunda, ayrıca lütfen bkz. Dani RODRIK, “Understanding Economic Policy Reform”, Journal of Economic Literature, Vol: XXXIV, March 1996, pp.9-41, < https://www.jstor.org/stable/2729408 >, [İngilizceden Türkçeye çevirenler Yavuz AKBULAK ve Ayşegül ASLAN, “İktisat Politikası Reformlarını Anlamak”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 23, Temmuz-Aralık 2004, ss.115-153, <https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/66445 > erişim tarihi 21 Şubat 2022 (Çeviriye Dair Not: Bu çeviri tarafımızca, 1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Denver (Colorado) şehrinde bulunduğumuz dönemde İngilizce klavye ile yapılmış, 1998 yılında yurda dönüşümüzün sonrasında refakatimizde çalışan arkadaşımız tarafından Türkçe klavye ile yeniden yazılmış ve bu kıymetli zahmetin mukabili olmak üzere isimleri çalışmaya dâhil ettirilmiştir.)]
Washington uzlaşısı için ayrıca bkz.
- Douglas A. Irwin (PIIE) and Oliver Ward (PIIE), What is the “Washington Consensus?”, September 8, 2021
- Carlos Lopes, Economic Growth and Inequality: The New Post-Washington Consensus, <https://journals.openedition.org/rccsar/426#:~:text=3The%20term%20%E2%80%9CWashington%20Consensus,6)%20trade%20liberalization%3B%207 > erişim tarihi 21 Şubat 2022
- Nancy Birdsall, Augusto de la Torre, Felipe Valencia Caicedo, The Washington Consensus Assessing a Damaged Brand, The World Bank May 2010, WPS5316, < https://documents1.worldbank.org/curated/en/848411468156560921/pdf/WPS5316.pdf >
- John Marangos, The evolution of the term ‘Washington Consensus’, April 2009, Journal of Economic Surveys 23(2):350-384, https://www.researchgate.net/publication/46541285_The_evolution_of_the_term_’Washington_Consensus‘ erişim tarihi 21 Şubat 2022
[2] Yazar, öğrenimi süresince çok muhtelif sektörlerde işçi olarak çalışmış, 1975 yılından bu yana doğrudan çalışma yaşamının içerisindeki bir kimse olarak; kamu kesimi işletmelerinin tamamının özelleştirilmesinin doğru olmadığı, bilhassa savunma (dış güvenlik), iç güvenlik, eğitim, sağlık, madenler, enerji (elektrik ve doğalgaz üretimi ve dağıtımı dâhil), demiryolu ulaşımı, tütün ve tütün mamulleri vb. üretimi, dağıtımı ve pazarlanmasına ilişkin kamu mal ve hizmetlerinin bizatihi devlet işletmeleri (iktisadi devlet teşekkülleri ve kamu iktisadi kurumlarından müteşekkil “kamu iktisadi teşebbüsleri”) marifetiyle yapılması gerektiği, görüşündedir. Keza, uzlaşıda yer alan “KİT’lerin genellikle verimsiz oldukları” fikrine de iştirak etmemektedir. Yazar, ülkemiz ekonomik iklimine en uygun yapının, hem kamu kesimine hem de özel mülkiyet esasına dayalı ihya edilmiş bir karma ekonomi olduğuna inanmaktadır.
Yazar, ülkemiz ekonomik iklimine en uygun yapının, hem kamu kesimine hem de özel mülkiyet esasına dayalı ihya edilmiş bir karma ekonomi olduğuna inanmaktadır.
ÖNEMLİ NOT:
Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.
