Mart ayındaki 2023 genel seçimlerinden sonra, Estonya’nın yeni gelen koalisyonu (ki, Sosyal Demokratlar ve Reform Partisinden oluşmaktadır) önümüzdeki iki yıl içinde vergileri artırma planlarını uygulamaya koydu. Estonya vergi sistemi, Tax Foundation’ın (Vergi Vakfı)Uluslararası Vergi Rekabet Edebilirlik Endeksi’ne (International Tax CompetitivenessIndex) göre OECD ülkeleri arasında sürekli olarak en rekabetçi sistem olarak sıralanmıştır, ancak bu plan sıralamada bir düşüşe yol açacak mıdır?
Hükümetin önerisi, hem katma değer vergisini [KDV (value-added tax)] hem de gelir vergisi oranlarını %20’den %22’ye çıkaracak, gelir vergisi muafiyetlerini ortadan kaldıracak ve belirli bir araba vergisi getirecektir. Beklenen ekstra gelirin çoğu yeşil geçişi, savunma harcamalarını ve Estonya altyapısını finanse etmek için kullanılacaktır.
Gelir vergileri, temel muafiyetin üzerinde gelir elde eden tüm şirketler ve kişiler için artacaktır çünkü Estonya, dağıtıldığında kaynağına bakılmaksızın tüm gelirler için düz bir vergi sistemi (flat-tax system) uygulamaktadır. Mevcut tasarı öncelikle kurumlar vergisine (corporate income taxes) odaklanmaktadır, ama muhtemelen kişisel gelir vergilerini de kapsayacak şekilde genişletilecektir.
Daha yüksek oranlar, ekonomik davranışı bozduğu ve gelir elde etmeye yönelik teşvikleri zayıflattığı için genellikle vergi sistemlerinin rekabet gücünü azaltır. Ancak her vergi oranı artışı aynı etkiyi yaratmaz. Örneğin, kurumlar vergisindeki bir artış, tüketim vergilerindeki aynı artıştan daha bozucudur, çünkü sermaye tüketimden daha hareketlidir.
Estonya Bir Numara Olarak Kalmıştır
Daha yüksek vergi oranlarına rağmen, reformların hiçbiri tek başına veya birlikte Estonya’nın sistemini tahttan indirmeye yeterli değildir. Ancak, sistemi öncekinden daha az rekabetçi hale getiriyorlar. Kurumlar vergisi alt kategorisi için Estonya ikinci sırayı koruyor ancak puanı 98,89’dan 94,85’e düşüyor. Tüketim vergilerinde (consumption taxes) ise 61,41’den 55,42’ye düşen puanı ile 14’üncü sıradan 18’inci sıraya geriliyor. İlginç bir şekilde, bireysel gelir vergisi oranlarındaki 2 puanlık artış, ülkeyi bireysel vergi alt kategorisinde birinci sırada tutacaktır. Sonunda, Estonya’nın genel sıralaması bir numara olmaya devam ediyor.
Bu durum şu soruyu akla getiriyor: Estonya’nın vergi sistemini çoklu vergi oranlarındaki artışlara dirençli kılan ve onu bu kadar rekabetçi kılan nedir?
Vergi Oranları Neden Hikâyenin Tamamı Değildir?
Bu analiz, vergi oranlarının bir vergi sisteminin tek önemli özelliği olmadığını göstermektedir. Ayrıca, bir ülkenin yüksek düzeyde rekabet edebilmesi için mükemmel bir vergi sistemine ihtiyacı yoktur.
Bir vergi sistemini neyin daha rekabetçi hale getirdiği düşünüldüğünde, düşük oranlar genellikle akla gelen ilk şeydir. Bununla birlikte, tüm vergiler eşit yapılmaz ve belirli vergiler -veya onları toplama yolları- diğerlerine tercih edilir. İlke temelli bir vergi sistemi(principled tax system), kurumsal, bireysel gelir, tüketim, emlak ve sınır ötesi vergilendirme (corporate, individual, consumption, property, and cross-border taxation) dâhilolmak üzere vergi kanununun birçok alanında basitlik, tarafsızlık ve şeffaflık (simplicity, neutrality, and transparency) sunar. Vergi düzenlemeleri kolay anlaşılır ve kalıcı olmalı ve ekonomik davranışları mümkün olduğunca az etkilemelidir.
Vergi rekabet gücü, vergi oranlarına ek olarak, Uluslararası Vergi Rekabet Edebilirlik Endeksi’nde açıklandığı gibi vergi tabanının genişliğini de içerir. Ne kadar az muafiyet varsa ve vergi matrahı ne kadar kapsamlıysa, kararlar vergi mülahazalarından o kadar az etkilenir. Vergilerin temel amacı para toplamak olduğu için bu tarafsızlık mümkün olduğunca sağlanmalıdır.
Estonya’da hâlihazırda rekabet gücünü artıran birçok unsur bulunmaktadır. Bunlar arasında, sermaye yatırımları için tam harcamanın ekonomik eşdeğerini sağlayan, dağıtılan kârlar üzerinden kurumlar vergisi ve geniş bir gelir ve tüketim vergisi tabanı yer alır.
Estonya’nın kurumlar ve bireysel gelir vergileri sabit bir orana sahiptir ve bazı kademeli yapıyı [derece derece artan (progressivity)] korumak için bireysel gelir vergileri için temel bir muafiyet vardır. Nakit akışlarını vergilendirmesine odaklanan Estonya, hissedarların ve sermaye kazançlarının çifte vergilendirilmesini önler. Estonya yalnızca birkaç muafiyete izin verir ve bu nedenle kişisel gelir için çok geniş bir vergi tabanına sahiptir. Bu kadar az hüküm olduğu göz önüne alındığında, tüm vatandaşların erişebileceği çok basit ve takibi kolay bir vergi koduna sahiptir.
Estonya, şirketler ve bireyler tarafından anlayışı ve uyumu büyük ölçüde artıran vergi beyan etme kolaylığı ile de ünlüdür. Mevcut tasarı ayrıca, Estonya’nın vergi rekabetçiliği üzerinde ek bir olumlu etkiye sahip olabilecek bazı muafiyetlerin daha fazla kaldırılmasını tartışmaktadır.
Genel olarak, vergi matrahındaki hükümler, gerçek vergi oranından çok daha belirleyici olabilir ve bir ülkenin vergi rekabet gücünü kapsamlı bir şekilde tahmin etmek için vergi sisteminin tüm yapısına bakılmalıdır.
Bir ülke, basit ve şeffaf bir vergi kanununa sahip geniş bir tabana (a broad base) sahip olduğunda, küçük oran değişikliklerinin çok az etkisi olur. Bu nedenle, politika yapıcılar, vergi rekabetini artırma söz konusu olduğunda yalnızca oran değişikliklerine odaklanmamalıdır. Oran değişiklikleri ve muafiyetler kamuoyu tartışmalarında en önemli yeri alırken, bunlar vergi politikasının tek kaldıraçları/manivelaları (only levers of tax policy) değildir ve genellikle çeşitli politika hedeflerine ulaşmak için en uygun olanlar da değildir.
