| Sermaye Piyasası Kurulu’nun 40’ncı Yılına… |
Ülkemizde, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin tanımına, niteliklerine ve sınıflandırılmasına ilişkin esasların belirlenmesi ve bu tanım ve esasların tüm kurum ve kuruluşların uygulamalarında esas alınmasını sağlamak amacıyla, “Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik”[1] (‘Yönetmelik’) yayımlanmıştır.
Anılan Yönetmelik; küçük ve orta büyüklükteki işletmeler ile bu işletmelerin tanımlarına, niteliklerine ve sınıflandırılmasına ilişkin uygulama usul ve esaslarının belirlenmesini kapsar. Küçük ve orta büyüklükteki işletmeleri ilgilendiren mevzuatın uygulanmasında söz konusu Yönetmelik hükümleri esas alınır. Ancak; KOBİ’lere yönelik destek sağlayan kuruluşlar, Yönetmelikte belirtilen sınırları aşmamak kaydıyla, kendi sektör ve büyüklük önceliklerini belirleyebilirler. Devlet destekleri dışındaki uygulamalar için sadece çalışan sayıları dikkate alınabilir.
Konu ile ilgili ayrıntılar, aşağıda verilmektedir.
- Bazı kavramlar
- İşletme, yasal statüsü ne olursa olsun, bir veya birden çok gerçek veya tüzel kişiye ait olup bir ekonomik faaliyette bulunan birimleri veya girişimleri,
- Küçük ve orta büyüklükte işletme (KOBİ), 250 (ikiyüzelli) kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri 125 (yüzyirmibeş) milyon Türk Lirasını (TL) aşmayan ve Yönetmelikte mikro işletme, küçük işletme ve orta büyüklükteki işletme olarak sınıflandırılan ekonomik birimleri veya girişimleri,
- Mali bilanço, bir işletmenin belirli bir tarihte sahip olduğu varlıklar ile bu varlıkların sağlandığı kaynakları gösteren mali tabloyu,
- Net satış hasılatı, bir işletmenin brüt satışlarından satış iskontoları ve iadeleri ile diğer indirimlerin düşülmesi sonucu bulunan tutarı,
- Yıllık iş birimi (YİB), bir yıl boyunca tam zamanlı olarak işletmede veya işletme adına çalışan bir kişiyi
ifade eder.
- Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin sınıflandırılması
KOBİ’ler[2], aşağıdaki şekilde sınıflandırılmıştır.
- Mikro işletme: 10 (on) kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri 3 (üç) milyon Türk Lirasını aşmayan işletmeler.
- Küçük işletme: 50 (elli) kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri 25 (yirmibeş) milyon Türk Lirasını aşmayan işletmeler.
- Orta büyüklükteki işletme: 250 (ikiyüzelli) kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri 125 (yüzyirmibeş) milyon Türk Lirasını aşmayan işletmeler.
Hesaplarının kapanış tarihinde, işletme sınıfları ve KOBİ vasfı belirlenirken dikkate alınan ölçütlerden herhangi birini, birbirini takip eden iki hesap döneminde de kaybeden veya aşan işletmeler sınıf değiştirir veya KOBİ vasfını kaybeder. Hesapların kapanış tarihindeki veriler esas alınarak sınıf değiştirme veya KOBİ vasfını kaybetme tarihleri, verilerin temini süresine bağlı olarak destek sağlayan kuruluşlar tarafından farklı belirlenebilir.
| Tablo 2: Türkiye’de KOBİ Sınıflandırması | |||
| Ölçüt | Mikro Ölçekli KOBİ | Küçük Ölçekli KOBİ | Orta Ölçekli KOBİ |
| Çalışan Personel Sayısı | ‹ 10 | ‹ 50 | ‹ 250 |
| Yıllık Net Satış Hasılatı | ≤ 3 milyon TL | ≤ 25 milyon TL | ≤ 125 milyon TL |
| Yıllık Mali Bilanço Toplamı | ≤ 3 milyon TL | ≤ 25 milyon TL | ≤ 125 milyon TL |
- İşletme türleri
KOBİ’ler, çalışan sayıları veya mali bilgilerinin tespitine yönelik olarak; diğer işletmeler ile olan sermaye veya oy hakkı ilişkilerine göre bağımsız işletmeler, ortak işletmeler ve bağlı işletmeler olmak üzere üçe ayrılır.
3.1. Bağımsız işletme
Gerçek veya tüzel kişilerin sahip olduğu ve ortak veya bağlı işletme sayılmayan bir işletme;
- Başka bir işletmenin %25 veya daha fazlasına sahip değilse,
- Herhangi bir tüzel kişi veya kamu kurum ve kuruluşu veya birkaç bağlı işletme tek başına veya müştereken bu işletmenin % 25 veya daha fazla hissesine sahip değilse,
- Konsolide edilmiş hesaplar düzenlemiyorsa ve konsolide hesaplar düzenleyen başka bir işletmenin hesaplarında yer almıyorsa ve bu nedenle bağlı bir işletme değilse,
bağımsız işletme kabul edilir.
3.2. Ortak işletme
Bir işletmenin tek başına veya bağlı işletmeleriyle birlikte hâkim etki yaratmayacak şekilde, başka bir işletmenin oy hakları veya sermayesinin %25 ve fazlasına ve yüzde ellisi ve daha azına sahip olması yahut kendisinin oy hakları veya sermayesinin %25 ve fazlasına ve %50’si ve daha azına başka bir işletmenin hâkim etki yaratmayacak şekilde sahip olması durumunda bunlar ortak işletme sayılır. Sermaye ve oy hakları payından yüksek olan esas alınır.
Burada belirtilen %25 oranı;
- a) Üniversiteler, üniversitelerin kurduğu vakıflar ve kâr amacı gütmeyen araştırma merkezleri,
- b) Bölgesel kalkınma fonları da dâhil kurumsal yatırımcılar,
- c) Yıllık bütçesi 25 (yirmibeş) milyon Türk Lirasından az olan veya nüfusu 5.000 (beş bin)’den az olan yerlerdeki belde belediyeleri dâhil belediyeler ve köy tüzel kişilikleri
tarafından aşılsa bile bu işletme bağlı işletme ilişkilerine sahip olmaması şartıyla bağımsız işletme sayılır. Kamu yatırım şirketleri, girişim sermayesi yatırım ortaklıkları ve bir işletmedeki toplam yatırımları, 8 (sekiz) milyon Türk Lirasını aşmamak şartıyla kendi fonlarını borsaya kote edilmemiş işletmelere yatıran ve düzenli olarak risk sermayesi yatırımlarında bulunan gerçek kişiler veya kişi grupları, yukarıda belirtilen %25 oranını aşsa bile bağlı işletme ilişkisine bakılmaksızın bağımsız işletme sayılır.
3.3. Bağlı işletme
Bir işletme;
- Başka bir işletmenin sermaye veya oy haklarının çoğunluğuna sahip olma,
- Başka bir işletmenin yönetim, yürütme veya denetim kurulu üyelerinin çoğunluğunu atama veya azletme yetkisine sahip olma,
- Başka bir işletmenin hissedarı veya ortağı olup, bu işletmenin diğer hissedarları veya ortaklarıyla yaptığı anlaşma ile bunların oy haklarının çoğunluğunu tek başına kontrol etme hakkına sahip olma
şartlarından en az birini taşıması halinde bu işletmelerden birincisi hakim, diğeri ise bağlı işletmedir. Söz konusu Yönetmelik kapsamında, hâkim işletmeye bağlı işletmeye ilişkin hükümler uygulanır.
Yukarıda (3.2.) numaralı bölümde sayılan yatırımcıların; hissedarlık hakları saklı kalmak kaydıyla, söz konusu şirketlerin yönetiminde doğrudan veya dolaylı olarak yer almaması halinde, hiçbir hâkim etkinin olmadığı kabul edilir ve bu işletmeler bağımsız işletme sayılır. Ancak söz konusu yatırımcıların bir veya birden fazla işletme ile bağlı işletme ilişkilerinden herhangi birine sahip olması durumunda bunlar bağlı işletme sayılır.
- Kamu kontrolündeki işletmeler
Bir işletmenin, sermayesinin veya oy haklarının %25 veya fazlasına doğrudan veya dolaylı olarak müştereken veya tek başına, yukarıda (3.2.) numaralı bölümde sayılan yatırımcılar dışında bir veya birden fazla kamu kurum veya kuruluşu ile bu niteliği haiz olan kurum ve kuruluşların kontrolünde olması halinde, bu işletme KOBİ sayılmaz.
| Kutu Bilgi: KOBİ’lerin Sınıflandırılmasına Dair Bazı Hususlar
Ø İşletme türünün beyanı Herhangi bir destek programına başvuran işletmeler, bağımsız işletme, ortak işletme ve bağlı işletme olarak belirtilen eşik değerler ile ilgili verileri içeren statü beyanında bulunabilirler. Sermayenin kime ait olduğunun tam olarak belirlenemeyecek şekilde dağılmış olduğu ve bu işletmede, bir işletme veya birbirine bağlı işletmeler tarafından müştereken %25 veya daha fazla sermaye hissesine sahip olunmadığının beyan edilebildiği durumlarda, işletme statü beyanında bulunabilir. Bu beyanlar, kanunların izin verdiği kontrol ve incelemeler saklı kalmak kaydıyla ilgili kuruma yazılı olarak yapılabileceği gibi elektronik ortamda da yapılabilir.
Ø Çalışan sayısı, mali durum ve referans dönemi için kullanılan veriler İşletmelerin mali durumları ve çalışan sayılarının belirlenmesinde yıllık olarak hesaplanan en son veriler esas alınır. Yeni kurulan ve ilk yıl hesapları henüz onaylanmamış işletmeler ile bilanço esasına göre defter tutmayan işletmelerde sadece çalışan sayısı dikkate alınır. Son yıl hesaplarına göre çalışan bulunmadığı durumda ise cari yıl çalışan sayısı dikkate alınır.
Ø Çalışan sayısı ve yıllık iş birimleri Bir işletmede çalışanların toplam sayısı, o işletmedeki yıllık iş birimlerinin toplam sayısına göre belirlenir. Hangi süre ile olursa olsun, yılın veya günün belirli bölümlerinde veya mevsimlik işlerde çalışan kişiler yıllık iş biriminin kesirlerini oluştururlar. Doğum izni ve birinci dereceden yakınların ölümü veya hastalık sebebiyle kullanılan izinler hesaba katılmaz. Bu Yönetmeliğin uygulanmasında; a) İlgili işletmede çalışan işçi, işveren vekilleri ve işverenler ile işletme sahipleri, b) İşletmede düzenli olarak bir iş gören ve bunun karşılığında bir ücret alan ortaklar, çalışan olarak dikkate alınırlar. Çıraklık ve mesleki eğitim sözleşmesi kapsamında işletmede mesleki eğitim gören çıraklar ve staj yapan öğrenciler çalışan sayısına dâhil edilmez.
Ø İşletme verilerinin bulunması Bağımsız işletmelerin çalışan sayılarını da kapsayan verileri, sadece o işletmenin hesaplarına göre belirlenir. Bağlı veya ortak işletme ilişkisine sahip bir işletmenin başvurusunda kullanacağı veriler; işletmenin hesapları ve varsa işletmenin konsolide hesapları veya işletmenin konsolidasyon yoluyla dahil olduğu başka konsolide hesaplar ile diğer verilere göre belirlenir. Burada belirtilen verilere, ilgili işletmenin ortak işletmesinin verisi eklenir. Eklenecek oran oy hakkı veya sermayedeki hisselerin (hangisi büyükse) oranıdır. İki veya daha çok işletmenin karşılıklı katılma durumlarında her birinin yapacağı başvuruda büyük olan katılma oranı uygulanır. İlgili işletmenin bağlı işletmelerinin verilerinin tamamı, bu verilerin daha önce konsolidasyon yoluyla hesaplara dahil edilmediği durumlarda ikinci fıkrada atıf yapılan veriye eklenir. Bu kapsamda hesaplamalar yapılırken, başvuran işletmelerin bağlı veya ortak işletmelerinin başka işletmelerle sahip olduğu bağlılık veya ortaklık ilişkileri dikkate alınmaz. Bir işletmenin konsolide hesaplarında çalışanlara ilişkin verilerin bulunmadığı durumlarda çalışan sayıları; ortak işletmelerin çalışan sayıları ortaklık oranında, bağlı işletmelerin çalışan sayıları %100 olarak eklenerek hesaplanır. |
[1] Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik, Dayandığı Kanunun Tarihi ve Numarası: 08.01.1985-3143, Dayandığı Bakanlar Kurulu Kararının Tarihi ve Numarası: 19.10.2005- 2005/9617, RG 18.11.2015/25997 [Yönetmelik, 03.06.2011 tarihli ve 635 sayılı Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 28’inci maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.]
[2] 2020 yılı itibarıyla Türkiye’de kayıtlı 3,2 milyon KOBİ bulunmaktadır. KOBİ’ler Türkiye’deki işletmelerin %99,8’ini oluşturmaktadır. Ülkemizde KOBİ’ler toplam istihdamın %73,8’ini sağlamakta, Türkiye’deki işletmelerin toplam cirosunun %64,5’ini ve toplam ihracatında %56,3’ünü gerçekleştirmektedir (Kaynak: Türkiye’nin KOBİ’leri Bülteni, TOBB, 26 Ocak 2020, < https://www.tobb.org.tr/KobiArastirma/Documents/TOBB_T%C3%BCrkiyenin%20KOBIleri%20B%C3%BClteni.pdf > erişim tarihi 27 Ocak 2022).
Türkiye’de Aralık 2021 itibarıyla faaliyet gösteren şirket ve işletmelere dair veriler de şöyledir.
| Tablo 1: Türkiye’de Faaliyet Gösteren Şirket Sayısı (Aralık 2021) | ||
| 1 | Anonim Şirket | 163.433 |
| 2 | Limited Şirket | 988.704 |
| 3 | Kollektif Şirket | 10.732 |
| 4 | Komandit Şirket | 1.915 |
| 5 | Kooperatif | 29.940 |
| 6 | Ticari İşletme | 655.553 |
| 7 | Şube | 229.496 |
| Toplam | 2.079.773 | |
Kaynak: Ticaret Bakanlığı 2021 Yılı Aralık Ayı Veri Bülteni, < https://ticaret.gov.tr/data/5d5d031413b8768cc87d5f33/2021%20Y%C4%B1l%C4%B1%20Aral%C4%B1k%20Ay%C4%B1%20Veri%20B%C3%BClteni_3.pdf > erişim tarihi 27 Ocak 2022
“Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.”
