Mevduat ve Katılma Hesaplarının Kur Artışlarına Karşı Desteklenmesi Yavuz AKBULAK-SPK Başuzmanı

1. Giriş

Ülkemizde 20 Aralık 2021 günü yaşanan sıra dışı döviz kuru şoku sonrasında, Türk Ekonomi Modeli adı altında bir dizi düzenlemeler yapılmış[1] ve bunların en sonuncusu olan “Mevduat ve Katılma Hesaplarının Kur Artışlarına Karşı Desteklenmesine İlişkin Karar”[2] (Karar), 21.12.2021 tarihinden geçerli olmak üzere Resmi Gazetede yayımlanarak yayımı tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Bu Kararın amacı, 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanunun (RG 09.04.2002/24721) geçici 35’inci maddesi çerçevesinde, 5411 sayılı Bankacılık Kanununun (RG 01.11.2005/25983-mükerrer) 3’üncü maddesinde tanımlanan mevduat ve katılım bankaları ile 3’üncü maddede tanımlanan yararlanıcılara aktarılmak üzere Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası aracılığıyla sağlanacak desteğe ilişkin usul ve esasların düzenlenmesidir. Karar, 4749 sayılı Kanunun geçici 35’inci maddesine dayanmaktadır.

2. Mevduat ve Katılma Hesaplarının Kur Artışlarına Karşı Desteklenmesine İlişkin Karar

2.1. Kur korumalı hesaplar

Yararlanıcıların, anılan Karar kapsamındaki destekten faydalanabilmeleri için açtıracakları KKH’lerin aşağıda belirtilen şartları taşıması gerekir:

1. Türk Lirası cinsinden olması.
2. 90 günden kısa ve 370 günden uzun olmamak üzere açılan KKH’lerin vadelerinin uygulama talimatına uygun şekilde olması.
3. Vade başı/vade sonu kuru olarak Karar’da tanımlanan kurların kullanılması.

ç) 21.12.2021 ile 31.12.2022 tarihleri arasında açılması.

2.2. Hazine desteğinin kullandırılmasında uygulanacak faiz ve kâr payı oranları

Yararlanıcıların, söz konusu Karar kapsamındaki destekten faydalanabilmeleri için yukarıda 2.1. no.lu maddede yer alan şartlara ek olarak, burada ve aşağıda 2.6. no.lu madde kapsamında düzenlenmesi öngörülen uygulama talimatında belirlenecek asgari ve azami faiz oranları ile katılım bankacılığı esasları çerçevesinde belirlenecek kâr payı oranlarına uygun şekilde KKH’lerini açtırmaları gerekir. Mevduat bankalarının KKH’lere uygulayacağı asgari faiz oranı, TCMB tarafından belirlenen bir hafta vadeli repo ihale faiz oranının altında olamaz.

Mevduat bankalarının alt limiti belirtilen asgari faiz oranı, yukarıda 2.1.(b) no.lu maddede belirtilen vadelere göre, bu limitten az olmamak şartıyla uygulama talimatında tekrar belirlenebilir. Mevduat bankalarının KKH’lere uygulayacağı azami faiz oranı, asgari faiz oranının en fazla 300 baz puan üstünde olacak şekilde uygulama talimatında belirlenir. Söz konusu Kararın yayımı tarihine kadar açılan KKH’ler için bu hüküm uygulanmaz.

Katılım bankalarında mezkûr Karar kapsamında açılan KKH’lerden sağlanan getirinin TCMB’nin katılım bankaları ile açık piyasa işlemleri kapsamında yaptığı bir hafta vadeli geri satım vaadi ile alım işlemlerinde oluşan maliyetten düşük olması halinde aradaki farkı katılım bankacılığı esasları çerçevesinde katılım bankası karşılayabilir, karşılanmayan kısım için destek sağlanmaz.

2.3. Vade sonunda ödemenin yapılması

Vade sonunda Türk Lirası mevduat sahibine anapara ile faiz, Türk Lirası katılma hesabı sahibine ise katılma hesabı bakiyesi banka tarafından aynı gün ödenir. Vade sonu kurunun vade başı kurundan düşük olması durumunda TCMB tarafından kur farkı ödemesi yapılmaz.

Vade sonu kurunun, vade başı kurundan yüksek olması ve kur farkı üzerinden hesaplanan tutarın banka tarafından ödenecek faiz veya kâr payından yüksek olması durumunda, kur farkı üzerinden hesaplanan tutardan faiz veya kâr payı tutarı düşülerek hesaplanan tutar banka tarafından TCMB’ye bildirilir. TCMB bu tutarı mevduat veya katılma hesabı sahibine ödenmek üzere destek hesabından ilgili bankaya aktarır.

Vade sonu kurunun, vade başı kurundan yüksek olması ve kur farkı üzerinden hesaplanan tutarın banka tarafından ödenecek faiz veya kâr payına eşit veya düşük olması durumunda, TCMB tarafından kur farkı ödemesi yapılmaz.

Ödemeler, aynı gün içinde nakit olarak bankalara aktarılır. Vade sonunun iş günü olmaması durumunda aktarım, vade sonunu takip eden ilk iş günü yapılır.

KKH’nin iş günü dışında bir günde açılması durumunda veya iş günü dışında bir günde vadesinin sonlanması ya da herhangi bir sebeple kapatılması durumunda uygulanacak kurlar uygulama talimatında belirlenir.

2.4. Hesabın vadeden önce kapatılması

KKH’nin vadeden önce kapatılması halinde;

1. Hesabın kapatıldığı tarihteki kurun, vade başı kurundan yüksek olması durumunda TCMB tarafından kur farkına ilişkin ödeme yapılmaz.
2. Hesabın kapatıldığı tarihteki kurun, vade başı kurundan düşük olması durumunda; hesabın vadeden önce kapatıldığı tarihteki kur üzerinden hesap bakiyesi güncellenir. Oluşan fark banka tarafından destek hesabına sonraki iş günü aktarılır. Aktarımın aynı gün yapılmaması durumunda, aktarılacak tutarlara 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun (RG 28.07.1953/8469) 51’inci maddesine göre hesaplanacak gecikme zammı uygulanır.

2.5. Destek hesabına ilişkin hükümler

Bakanlık, Karar kapsamında sağlayacağı desteğe ilişkin nakit tutarları destek hesabına aktarır. TCMB, destek hesabını ayrı bir hesapta takip eder. TCMB Karar kapsamında yapacağı ödemeleri münhasıran destek hesabından yapar. TCMB destek hesabına yönelik Bakanlıktan bulunacağı aktarım taleplerinde, bankalardan alacağı veri ve projeksiyonları dikkate alır. TCMB, destek hesabındaki bakiyeyi bir hafta vadeli repo ihale faiz oranının altında olmamak kaydıyla nemalandırmakla yükümlüdür. Nemalandırmaya ilişkin usul ve esaslar protokol ile belirlenir.

Bu kapsamda TCMB tarafından aktarılacak desteğin hak sahipliğinin tespiti ile desteğin doğru ve tam hesaplanmasından, Türk Lirası vadeli mevduat veya Türk Lirası katılma hesaplarının açıldığı banka sorumludur. Haksız olarak verildiği tespit edilen destek tutarı, bankaya ödendiği tarihten tahsil edildiği tarihe kadar 6183 sayılı Kanunun 51’inci maddesine göre hesaplanacak gecikme zammıyla birlikte anılan Kanun hükümlerine göre tahsil edilir.

Bakanlığın 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu (RG 24.12.2003/25326) ile diğer mevzuat kapsamındaki sorumluluğu, ilgili ödenek kapsamında mevzuatta öngörülen usul ve esaslara uygun olarak TCMB’ye nakit aktarılması ile sınırlıdır. Bakanlığın destek sorumluluğu ortadan kalktığında destek hesabı bakiyesi ile ileride bu hesaba yapılacak tahsilatlar genel bütçeye gelir kaydedilmek üzere ilgili hesaba aktarılır.

2.6. Diğer hükümler

Destek hesabına ilişkin usul ve esaslar, Bakanlık ve TCMB arasında imzalanacak protokolle belirlenir. Karar kapsamında belirlenen usul ve esasların ayrıntılarına, TCMB tarafından bankalara yapılacak ödemelere ve kur farklarının hesaplanmasına ilişkin uygulama talimatı, Bakanlığın uygun görüşüyle TCMB tarafından belirlenir.

Bu Kararın yayımı tarihinden önce, vadesinden önce kapatılan mevduat ve katılma hesaplarından yapılan kesintiler; varsa nemalarıyla birlikte, Kararın yayımı tarihinden sonra bankalar tarafından üç iş günü içinde destek hesabına aktarılır.

3. Sonuç

5206 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile yapılan bu düzenlemelerle birlikte;

• KKH Türk Lirası cinsinden açılacak; 90 günden kısa, 370 günden uzun olmayacak ve 21 Aralık 2021 tarihi ile 31 Aralık 2022 tarihine kadar açılan hesaplar bu destekten yararlanabilecektir.
• Mevduata uygulanacak asgari faiz oranı politika faizinden düşük olamayacak, ancak TCMB, yine politika faizinden düşük olmamak üzere yeni asgari faiz oranı belirleyebilecek, azami faiz oranı ise asgari faiz oranının en ez 300 baz puan üzerinde olacaktır.
• Vade sonunda kurun vade başı kurundan düşük olması durumunda, TCMB tarafından kur farkı ödemesi yapılmayacak; vade sonu kur farkının ödenecek faiz ve kâr payından da yüksek olması halinde aradaki fark TCMB’ye bildirilecek ve TCMB bu tutarı hesap sahibine ödemek üzere ilgili bankaya aktaracaktır.
• Vade sonundaki kurun vade başı kurundan düşük olması durumunda TCMB tarafından kur farkı ödemesi yapılmayacaktır. Vade sonunda kur farkının, ödenecek faiz veya kâr payından yüksek olması halinde, kur farkı üzerinden hesaplanan tutar faiz/kâr payından düşülerek TCMB tarafından destek hesabına aktarılacak, bu tutarın eşit veya düşük olması halinde ise ödeme yapılmayacaktır.
• Hesabın kapatıldığı tarihteki kurun, vade başı kurundan yüksek olması durumunda kur farkına ilişkin ödeme yapılmayacaktır. Kur düşmüşse hesabın vadeden önce kapatıldığı tarihteki kur üzerinden hesap güncellenecek, oluşan fark banka tarafından destek hesabına aktarılacak ve aynı gün yapılmayan aktarıma Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanuna göre gecikme zammı uygulanacaktır.
• Karar kapsamında yapılacak desteklere ilişkin nakit tutarlar TCMB’de açılacak ayrı bir destek hesabına aktarılacak, TCMB bu destek hesabına da politika faizinden az olmamak üzere nema ödeyecektir.

[1] Bu konuda lütfen bkz. Yavuz AKBULAK, Türkiye Ekonomi Modeli Kapsamında Yapılan Başlıca Düzenlemeler, Legal Blog, 23 Aralık 2021 ve Yavuz AKBULAK, Yurt Dışında Yerleşik Vatandaşlar Mevduat ve Katılım Sistemi (YUVAM) Hesaplarının Esasları, Legal Blog, 07 Şubat 2022

[2] Mevduat ve Katılma Hesaplarının Kur Artışlarına Karşı Desteklenmesine İlişkin Karar, Cumhurbaşkanı Karar Sayısı: 5206, RG 24.02.2022/31760, <https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/02/20220224-26.pdf >

Kararın uygulanmasında;

1. a) Bakanlık: Hazine ve Maliye Bakanlığını,
2. b) Banka: 5411 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinde tanımlanan mevduat ve katılım bankalarını,
3. c) Destek: Bu Karar kapsamında Bakanlıkça kur korumalı hesaplara 4749 sayılı Kanunun geçici 35’inci maddesi gereğince sağlanan desteği,

ç) Destek hesabı: Bakanlığın bu Karar kapsamında sağlayacağı destekler için TCMB nezdinde TCMB adına açılan hesap ya da hesapları,

1. d) Kur korumalı hesap (KKH): Bankalar nezdinde açılan ve destek sağlanan Türk Lirası mevduat veya katılma hesabını,
2. e) TCMB: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasını,
3. f) Vade başı kuru: Türk Lirası mevduat veya katılma hesabının açıldığı gün uygulanacak ve 10 uncu maddenin ikinci fıkrasında bahsi geçen uygulama talimatı ile belirlenecek kuru,
4. g) Vade sonu kuru: Türk Lirası mevduat veya katılma hesabının vadesinde uygulanacak ve 10 uncu maddenin ikinci fıkrasında bahsi geçen uygulama talimatı ile belirlenecek kuru,

ğ) Yararlanıcı: Destekten faydalanan yurt içi yerleşik gerçek kişileri,

1. h) Yurt içi yerleşik gerçek kişi: Yurt dışında işçi, serbest meslek ve müstakil iş sahibi Türk vatandaşları dâhil Türkiye’de kanuni yerleşim yeri bulunan gerçek kişileri,

ifade eder.

ÖNEMLİ NOT:

Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.